Dr hab. Wojciech Klimczyk, prof. UJ
Katedra Porównawczych Studiów Cywilizacji
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Przedstawiony do recenzji tom pokonferencyjny liczy 376 stron. Składają się na niego wstęp i artykuł wprowadzający redaktorki, cztery bloki tekstów monograficznych (w sumie 17 artykułów), podsumowania i komentarze do każdego z bloków, oparte na dokumentacji prowadzonych dyskusji, oraz bardzo krótkie podsumowanie. Tom zawiera zdjęcia z konferencji oraz towarzyszących jej warsztatów i prezentacji działań performatywnych. Całość ma więc ogromny walor dokumentacyjny, co chciałbym podkreślić już na wstępie, gdyż właśnie jako istotny ślad różnego typu aktywności tanecznych książka ma, w moim przekonaniu, ważną rolę do odegrania.
Tradycyjna sztuka sporządzania recenzji postuluje skrupulatne opisanie zawartości każdego z przedstawionych tekstów oraz krytyczną z nimi dyskusję. Pozwolę sobie jednak tym razem pójść inną drogą, bo też charakter zdecydowanej większości artykułów czyni metodę punktującą metodologiczne i faktograficzne słabości jałową. Jeżeli spojrzelibyśmy na publikację z punktu widzenia wymagań stawianych pracom naukowym, dyskutować wypadałoby długo i zawzięcie o decyzjach terminologicznych poszczególnych autorów: czy aby na pewno lepiej mówić o tańcu użytkowym niż towarzyskim (artykuł o tańcach na salonach Warszawy przełomu XIX i XX w.); czy zasadne jest pisanie o Harlem Renaissance jako zmianie estetyki tańca swingowego, gdy był to przecież szeroki nurt kulturowy z niezwykle istotnymi manifestacjami w literaturze i myśli społecznej (artykuł o swingu w Warszawie kiedyś i dziś); czy nieintencjonalny proces formowania się ruchu rzeczywiście lepiej określać terminem choreografia niż taniec (artykuł o choreografiach codzienności); itd. Należałoby poprosić wtedy autorów o uzupełnienia bibliograficzne, o większą staranność w tworzeniu definicji i ich uzasadnianiu (co nie znaczy, że ich wybory są błędne). Przyjmując naukowe kryteria dążenia do obiektywności, krytycznego dystansu i problemowego ujęcia zagadnień, moglibyśmy część artykułów napiętnować jako egocentryczne (autoreferaty w trzecim bloku) bądź też laurkowe (teksty o mistrzach pisane przez uczniów/fanów: przypadek portretów Stefana Niedziałkowskiego i Edyty Kozak). Powtórzę jednak: byłoby to działanie jałowe, a nawet małostkowe. W zamian proponuję umieszczenie tomu w szerzej perspektywie, ukazanie istotności a nawet konieczności dbania także o takie publikacje, którym w obliczu obowiązujących procedur ewaluacyjnych, promujących tylko i wyłącznie pisanie dla punktów, grozi zagłada.
Ogromnym walorem przedstawionej książki jest jej zamierzona skromność, gdy idzie o cele. Redaktorka w kilku miejscach wyraźnie zaznacza, że zadaniem, które postawiła sobie i zaproszonym na konferencję prelegentom, którzy stali się autorami tekstów zamieszczonych w książce, jest przede wszystkim prezentacja wybranych zjawisk i postaci, dokumentacja dziedzictwa, tego dawniejszego (blok pierwszy i drugi), ale przede wszystkim nowszego, zawieszonego w nie poddanej jeszcze procesom naukowej analizy czasoprzestrzeni pomiędzy historią a współczesnością (najobfitszy w materiały blok trzeci). Właśnie w charakterze świadectwa, swoistego dokumentu historycznego publikacja ma szansę na trwałe zagościć w badaniach nad tańcem, bo też badacze, moim zdaniem, będą jej podstawowymi odbiorcami.
Prowadzi to do postawienia tezy o konieczności selektywnego profilowania publikacji, które właśnie dzięki ograniczeniu kręgu czytelników mają szansę stać się szczególnie wartościowe. Z tego punkt widzenia wymienione wyżej słabości: egocentryzm a nawet czołobitność stają się istotnymi śladami czegoś, co domaga się kompleksowego, naukowego zrozumienia, specyficznej wrażliwości kinetycznej jednostek, z której rodzą się historyczne prądy i szersze estetyki. Autorzy tomu stają się świadkami kinetycznej historii Warszawy, Polski, Europy, ba, nawet świata, jeżeli mielibyśmy ochotę i odwagę prowadzić badania na możliwie szeroką skalę. Każdy najmniejszy głos dla takiego rozumienia jest cenny, im bardziej własny i swoisty tym cenniejszy. Dlatego też takie „dossier” jak przedłożona książka ma głęboki sens i wielką wartość. Z jednej strony dostarcza „faktów” (tytuły spektakli, ich tematyka, prowadzone zajęcia, miejsca prezentacji, wspierające instytucje, informacje na temat społecznego otoczenia działań tanecznych), z drugiej zaś uświadamia z pełną mocą, jak bardzo uwikłane w subiektywne proces wspominania, selekcji i uwznioślenia owe fakty są. Mamy tutaj do czynienia z tworzeniem tanecznego dziedzictwa rozumianym jako aktywny proces społeczny, może nawet „niewidzialna choreografia”, by użyć terminu z tekstu zamykającego tom. Gdyby zmusić autorów do poddania się wymogom akademickich konwencji, żywy proces komponowania tego, co się nazywa „sylwetką”, „portretem”, czasem nawet „pomnikiem”, zostałby okiełznany. Rzecz „lepiej” by się czytało, „naukowy” zmysł formy byłby mocniej usatysfakcjonowany, ale na tym ujednoliceniu straciłby przyszły badacz. Zamiast dokumentów otrzymałby przedwczesne syntezy, z konieczności dość sztuczne ujednolicenia (patrz zmagania autorki tekstu o Pokoleniu Solo, skądinąd niezwykle wartościowego). Dziejąca się historia nie poddaje się łatwo metodologii badań historycznych i chyba dobrze…
By to spostrzeżenie ukonkretnić, przejdźmy do zawartości publikacji. O ile pierwsze dwa bloki mają charakter koherentnych prezentacji postaci, poddanych procesom akademickiej formalizacji (znakomite rozpoznawcze studium o Stefanii Dąbrowskiej, dyskusyjny, ale doskonale udokumentowany portret Marii Krzeszkowskiej, bogaty w szczegóły na temat twórczego warsztatu hołd dla Stefana Niedziałkowskiego) i zjawisk (fascynujący opis „akrobatyzacji” rodzącego się tańca nowoczesnego w międzywojniu, ciekawa analiza przemian kultury salonowej w jej aspekcie
tanecznym), a więc mogą służyć już jako opracowania materiału źródłowego, o tyle blok trzeci, w moim przekonaniu z wymienionych względów najbardziej cenny, jest właśnie materiałem źródłowym, który posłuży przyszłym opracowaniom. Taki charakter w znacznej części mają też teksty z ostatniego bloku, opowiadającego o zjawiskach najnowszych, bloku najbardziej jednak szkicowego i sprawiającego wrażenie skomponowanego raczej na szybko (można zasadnie zapytać: czemu akurat butō warszawskie a nie kontakt improwizacja? czemu „choreografie” codzienności a
nie działania „site specific”?). Z tej przyczyny skupię się poniżej na bloku trzecim, bo analiza jego charakteru pozwoli doprecyzować, na czym polega podstawowa wartość opisywanej publikacji i zbiorów jej podobnych.
Cztery z sześciu tekstów mają charakter autoreferatów, czasem ma się nawet wrażenie (Anna Piotrowska, Elwira Piorun) obcowania z rozbudowanym CV, gdyż dominują daty, tytuły, nazwy instytucji. Także teksty niepisane przez ich bohaterów (artykuł o Pawle Konicu i szkic o Edycie Kozak) mają charakter raczej katalogu zdarzeń i zbioru cytatów niż autorskiej, odpowiednio ugruntowanej metodologicznie analizy, która jednak zawsze odsłania nie tyle sam materiał historyczny, co stosunek badacza do tematu. Z drugiej strony szczególnie portret Kozak ma charakter niemal hagiograficzny. Nawet jednak najbardziej wyidealizowane narracje dają podstawy do dokonania wglądu w estetyczne inklinacje, w swoiste dla danych osób (ale wszak nie wydzielone ściśle ze społecznych ram) taneczne habitusy, które układają się (a może raczej: ułożą się dzięki pracy przyszłych badaczy) w pewne kulturowe wzory praktykowania czegoś takiego jak taniec, w tym przypadku w Warszawie na przełomie XX i XXI wieku, ale mechanizm zdaje się mieć uniwersalny charakter. Sam wybór formy prezentacji własnej kariery bądź kariery kogoś, kogo się podziwia, jest przecież decyzją do pewnego stopnia choreograficzną, pociąga za sobą konkretny zapis ruchu, odsłania pewną ideologię (w sensie Althussera) kinetyczną. Spekulować można
jedynie, w jakim wymiarze wybór formy prezentacji jest w pełni świadomy, jest intencjonalnym gest zapisania konkretnej postaci, a w jakim wymiarze posłużono się typowymi w danym miejscu i czasie sposobami ujmowania tożsamości w aspekcie historycznym (CV jako kulturowo specyficzna
forma). Odpowiedź nie kryje się, rzecz jasna, w samym tekście. Niemniej tekst umożliwia zadanie pytania nie tylko o „fakty” (czy „zgadzają się”, czy nie, i dlaczego), ale też o strategie (i taktyki) tworzenia czegoś takiego jak taneczność danego miejsca i czasu, o etykiety naklejane na żywą twórczość a w zasadzie po prostu na pewną praxis, bo przecież termin twórczość jest wartościujący, odsyła do romantycznego modelu konstruowania pewnej praktyki społecznej, jaką jest tzw. sztuka tańca. Dzięki lekturze trzeciego bloku w umyśle czytelnika wyłania się zarys pewnej intrygujące kultury tanecznej doby transformacji ustrojowej. Kultura ta czeka na swojego badacza, który, jak sądzę, odsłonić może zarówno jej lokalną specyfikę, jak i zakorzenienie w uniwersalnych potrzebach i ograniczeniach.
Do postawienia takich, fundamentalnych kwestia prowokuje przedstawiona do recenzji książka, która na pierwszy rzut oka wydaje się być jedynie drukiem okazjonalnym, jednym z wielu tomów pokonferencyjnych skazanych niejako na zapomnienie w chłodzie i ciszy zbiorów bibliotecznych i archiwalnych. Niemniej właśnie w oparciu o takie druki, o to, co w momencie publikacji było jedynie okolicznościowe, często skrajnie subiektywne a nawet laurkowe, pisze się dziś historie tzw. wielkiego tańca. Nie podejmuję się fantazjować na temat tego, czy któraś z portertowanych postaci stanie się kanoniczna, czy o bohaterach auto(referatów) pisać się będzie prawdziwie akademickie, krytyczne biografie. Jeśli jednak tak, to recenzowany tom zajmie poczesne miejsce wśród materiałów źródłowych. Choćby dlatego nie tylko wart jest wydania, ale po prostu powinien być wydany, co niniejszym rekomenduję.
——–
Miejsce: Centrum Sztuki Tańca w Warszawie / Mazowiecki Instytut Kultury / ul. Elektoralna 12
Organizatorzy projektu CST: Fundacja Artystyczna PERFORM i Fundacja Rozwoju Teatru ‘NOWA FALA/ HOTELOKO movement makers
Partner projektu CST: Mazowiecki Instytut Kultury
Projekt współfinansuje m.st. Warszawa
Konferencja CST realizowana jest w ramach obchodów trzecich urodzin Centrum Sztuki Tańca w Warszawie.
Trzydniowa ogólnopolska konferencja naukowa „Taniec w Warszawie. Sztuka tańca i choreografii w XX i XXI wieku” to okazja do spotkania się w jednym miejscu badaczy tańca, krytyków, producentów czy artystów, którzy wspólnie dokonają podsumowania, dotyczącego rozwoju tańca i choreografii w Warszawie od początku XX wieku aż do czasów współczesnych. Na konferencję składają się trzy części: naukowa, praktyczna i artystyczna.
——————————–
HARMONOGRAM: CZĘŚĆ NAUKOWA
Harmonogram Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej:
„Taniec w Warszawie. Sztuka tańca i choreografii w XX i XXI wieku”
————————–
20.09.2019 / PIĄTEK
CZĘŚĆ NAUKOWA
PANEL I: Taniec w Warszawie: OSOBOWOŚCI PRZEŁOMU WIEKÓW
9:30–10:00 – Rejestracja uczestników konferencji
10:00–10:15 – Otwarcie części naukowej konferencji: mgr Marta Seredyńska
10:15–10:45 – mgr Sonia Nieśpiałowska-Owczarek – Teatr Mały. Scena Impresaryjna Pawła Konica
10:45–11:15 – dr Anna Piotrowska – Działalność choreograficzna Anny Piotrowskiej (okres warszawski: 1995-2013)
11:15–11:45 – mgr Anna Godowska / mgr Sławomir Krawczyński – Od Teatru Bretoncaffe do Święta snów
11:45–12:15 – mgr Aleksandra Pacak-Dragańska – Edyta Kozak – tancerka, choreografka, kuratorka
12:15–12:45 – mgr Elwira Piorun – Warszawska działalność Elwiry Piorun
12:45–13:15 – mgr Ilona Trybuła – Twórczość Ilony Trybuły w Warszawie
13:15–13:45 – Dyskusja
Prowadzenie panelu: Małgorzata Matuszewska
PANEL II: Taniec w Warszawie: WSPÓŁCZESNE INSPIRACJE
14:30–15:00 – mgr Magdalena Przybysz – Niewidzialne choreografie Warszawy – o choreografii codzienności w tkance miasta
15:00–15:30 – Karol Adamowicz – Od tango milonga do choreografii społecznej. O tańczących nie-tancerzach
15:30–16:00 – mgr Anna Królica – Rewizje. Czym jest dziś Pokolenie solo?
16:00–16:30 – mgr Julia Hoczyk – Warszawskie środowisko buto – twórcy, inspiracje, estetyka
16:30–17:00 – Dyskusja
Prowadzenie panelu: mgr Hanna Raszewska-Kursa
———————–
21.09.2019 / SOBOTA
CZĘŚĆ NAUKOWA
PANEL III: Taniec w Warszawie: ŻYCIE TANECZNE W PIERWSZEJ POŁOWIE XX WIEKU
9:30–10:00 – Rejestracja uczestników konferencji
10:00–10:15 – Otwarcie II dnia części naukowej konferencji
10:15–10:45 – mgr Hanna Raszewska-Kursa – Stefania Dąbrowska – od niej wszystko się zaczęło. Dlaczego obecność tańca współczesnego w Warszawie należy liczyć od 1909 r.
10:45–11:15 – dr Aleksandra Kleinrok – Co się stało z salonem, czyli o społeczno-kulturowych przemianach życia tanecznego Warszawy przed II wojną światową
11:15–11:45 – dr Grzegorz Kondrasiuk – Taniec i akrobatyka cyrkowa w międzywojennej Warszawie
11:45–12:15 – mgr Zofia Załęska – Warszawski swing i jego przedwojenne inspiracje
12:15–12:45 – Dyskusja
Prowadzenie panelu: Mikołaj Mikołajczyk
PANEL IV: Taniec w Warszawie: OSOBOWOŚCI DRUGIEJ POŁOWY XX WIEKU
13:30–14:00 – mgr Ewa Kretkowska – „Oto dlaczego jestem primabaleriną” – portret Marii Krzyszkowskiej
14:00–14:30 – mgr Iwona Wojnicka – Działalność taneczna i choreograficzna Witolda Grucy
14:30–15:00 – Mikołaj Mikołajczyk – „Kilka razy zaczynałem od zera” – Gerard Wilk na warszawskiej scenie
15:00–15:30 – Aleksandra Konarska – Twórczość artystyczna Stefana Niedziałkowskiego
15:30–16:00 – Dyskusja
16:00-16:30 – Zamknięcie części naukowej konferencji: mgr Marta Seredyńska
Prowadzenie panelu i dyskusji: mgr Marta Seredyńska
Osoby biorące czynny udział w konferencji:
CZĘŚĆ NAUKOWA / Kuratorka: Marta Seredyńska
Karol Adamowicz, Anna Godowska, Julia Hoczyk, Włodzimierz Kaczkowski, Aleksandra Kleinrok, Grzegorz Kondrasiuk, Sławomir Krawczyński, Ewa Kretkowska, Aleksandra Konarska, Anna Królica, Janusz Marek, Małgorzata Matuszewska, Mikołaj Mikołajczyk, Sonia Nieśpiałowska-Owczarek, Aleksandra Pacak-Dragańska, Elwira Piorun, Anna Piotrowska, Magdalena Przybysz, Hanna Raszewska-Kursa, Joanna Stasina, Joanna Tabaka, Ilona Trybuła, Iwona Wojnicka, Zofia Załęska
CZĘŚĆ PRAKTYCZNA / Kuratorka: Paulina Święcańska
Artur Grabarczyk, Michał Adam Góral, Anna Piotrowska, Filip Szatarski
CZĘŚĆ ARTYSTYCZNA / Kuratorka: Agata Życzkowska na podstawie spektakli wybranych w roku 2019 przez komisję w składzie Magda Chabros, Joanna Chitruszko, Julia Hoczyk, Hanna Raszewska-Kursa, Agata Życzkowska
Maria Bijak, Agnieszka Borkowska, Józef Buchnajzer, Marek Bula, Aleksandra Bożek-Muszyńska, Izabela Chlewińska, Alicja Czyczel, Karolina Kraczkowska, Paweł Mandziewski, Natalia Oniśk, Aleksandra Osowicz, Piotr Piotrowicz, Anna Piotrowska, Renata Piotrowska-Auffret, Joanna Halszka Sokołowska, Maria Stokłosa, Maciej Tomaszewski, Zofia Tomczyk, Magda Tuka, Anita Wach, Agata Wiedro, Alicja Zalewska, Agata Zataj, Dawid Żakowski
Organizacja: Paulina Święcańska, Agata Życzkowska oraz Joanna Kosiorek, Patrycja Jaszczuk, Adriana Liwara, Angelika Mizińska, Kinga Szewczuk
—-
mgr Marta Seredyńska
Kuratorka Konferencji CST 2019: CZĘŚĆ NAUKOWA
Ukończyła wydział Wiedzy o Teatrze oraz wydział Mediów Interaktywnych i Widowisk na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także Politykę Społeczną na Uniwersytecie Warszawskim. Aktualnie jest doktorantką na wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Założycielka i prezeska Fundacji Rezonanse Kultury. Jako koordynatorka i organizatorka współpracowała m.in. z Malta Festival Poznań, Teatrem Polskim w Poznaniu, Fundacją Scena Współczesna w Warszawie, Festiwalem Nowa Siła Kuratorska w Poznaniu, Fundacją Warsaw Bauhaus. Od 2012 roku pisze i publikuje teksty o tańcu i teatrze. Współpracowała m.in. z „Didaskaliami”, portalem taniecPOLSKA.pl, Internetowym Magazynem „Teatralia”. Aktualnie współpracuje z kwartalnikiem „Taniec” oraz publikuje teksty na swoim blogu.
https://martaseredynska.wordpress.com/
————
Organizatorzy projektu CST:
Fundacja Artystyczna PERFORM
Fundacja Rozwoju Teatru ‘NOWA FALA’ / HOTELOKO movement makers
Partner projektu CST: Mazowiecki Instytut Kultury
Współpraca: Centrum w Ruchu, Fundacja Burdąg, Fundacja B’cause, Fundacja Ciało/Umysł, Fundacja Grab Art Foundation / h.art company, Fundacja Movementum/Warsaw Dance Department, Fundacja „Myśl w Ciele” / Warszawska Pracownia Kinetograficzna, Fundacja Rezonanse Kultury, Fundacja Rozwoju Tańca „Eferte” / Mufmi Teatr Tańca, Fundacja Scena Współczesna / Teatr Tańca Zawirowania, Fundacja Sztuka i Współczesność, Fundacja Sztuki Tańca, Fundacja Tradycji i Transformacji Sztuki / Teatr Tańca NTF, Fundacja UM FOUNDATION, Fundacja Wspierania Kultury Strefa ArtsInn, Stowarzyszenie „Akademia Umiejętności Społecznych”/ Teatr Limen Butoh, Stowarzyszenie i Kolektyw Artystyczny Format ZERO, Stowarzyszenie Ja Ja Ja Ne Ne Ne / TukaWach, Stowarzyszenie Strefa Otwarta / Warszawski Teatr Tańca, Stowarzyszenie Sztuka Nowa, ZASP-Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru, Filmu, Radia i Telewizji, Sekcja Tańca i Baletu, oraz niezależni artyści: Liwia Bargieł, Tomasz Bazan, Anna Godowska i Sławek Krawczyński, Wojciech Grudziński, Mikołaj Mikołajczyk, Ilona Trybuła.
Patronat medialny: portal taniecPOLSKA.pl, TVP Kultura, RDC, e-teatr, miesięcznik TEATR, Teatr dla Wszystkich, TANIEC, Warsawholic, Notes na 6 tygodni, Going.
Projekt współfinansuje m.st. Warszawa
Centrum Sztuki Tańca w Warszawie
Siedziba: Mazowiecki Instytut Kultury
ul. Elektoralna 12
00-139 Warszawa
Dokładny program i szczegółowe informacje na stronach:
Facebook: www.facebook.com/cstwarszawa
Instagram: https://www.instagram.com/centrumsztukitancacst/
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
Prawa autorskie
Klauzula zgody na wykorzystanie wizerunku uczestnika imprezy organizowanej przez Centrum Sztuki Tańca w Warszawie
Każdy uczestnik biorący udział w imprezach organizowanych przez Centrum Sztuki Tańca w Warszawie / CST wyraża zgodę na rozpowszechnianie, w celach promocji CST, swojego wizerunku w filmach i zdjęciach zrealizowanych podczas wydarzeń, w których dobrowolnie uczestniczył zgodnie z art. 81 ustawy z dnia 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity Dz.U. z 2006r. nr 90,poz. 631,z późniejszymi zmianami). W przypadku braku takiej zgody uczestnik imprezy organizowanej przez CST informuję organizatora przed rozpoczęciem imprezy, w której dobrowolnie uczestniczy.